افق اعلیافق اعلی، به جایگاه دریافت وحی الهی به وسیله رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)گفته می‌شود. ۱ - معنای لغوی«افق» به معنای کرانه، ناحیه و نهایت آنچه از اطراف چیزی پیدا باشد و «أعلی» به معنای برتر و «مبین» به معنای روشن و آشکار آمده است، بنابراین، افق اعلی به معنای ناحیه برتر و افق مبین به معنای ناحیه آشکار است. [۲]
مفردات، ص۷۹.
[۳]
لغت‌نامه، ج۱۲، ص۱۷۷۶۲، «مبین»
[۴]
لغت‌نامه، ج۲، ص۲۶۴۵، «افق».
۲ - در قرآنواژه ترکیبی «افق اعلی» یک بار در آیه ۷ نجم /۵۳ و «افق مبین» که در نظر بسیاری از مفسران تعبیر دیگری از افق اعلی است [۶]
التفسیرالکبیر، ج۲۸، ص۲۸۵.
[۷]
مجمع‌البیان، ج۱۰، ص۶۷۷-۶۷۸.
نیز یک بار در آیه ۲۳ تکویر /۸۱ به‌کار رفته است.قرآن کریم به دریافت وحی الهی به وسیله رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در حالی که او یا جبرئیل (علیه‌السلام) در افق اعلی قرار داشت، اشاره می‌کند:«و هُوَ بِالاُفُقِ الاَعلی» و در جای دیگر با تأکید بیان می‌دارد که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) جبرئیل را در افق مبین دید:«ولَقَد رَءاهُ بِالاُفُقِ المُبین». ۳ - تفاوت افق مبین و افق اعلیبرتر بودن این افق نسبت به سایر آفاق، به واسطه خصوصیاتی است که با عالم ملائکه مناسب است. شاید بتوان بین این دو افق چنین فرق گذاشت که افق مبین ناظر به مرتبه مثالی جبرئیل (علیه‌السلام) و افق اعلی مربوط به نشئه عقلانی وی است، چنان که عالم مثال، عالم صور و مقادیر و ازاین‌رو افق مبین و ناحیه آشکار، و عالم عقل عالم مجردات محضه است، ازاین‌رو نسبت به عالم مثال، افق اعلی و ناحیه برتر به شمار می‌آید. بررسی مجموعه آیات قبل و بعد دو آیه یاد شده و همچنین آیات هم محتوای اینها در قرآن کریم (آنجا که با اثبات حقانیت وحی و رسالت و عصمت رسول گرامی، اتهامات وارده از سوی کافران از قبیل سحر، کهانت، شعر و فراگیری قرآن از انسان دیگر... رد می‌شود) بیان کننده این است که مراد از افق اعلی و مبین مرتبه، مقام یا نشئه‌ای ماورای ماده است، زیرا در سوره نجم خداوند سبحان پس از سوگند بر نفی گمراهی و خودمحوری رسول خاتم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌فرماید:آنچه او آورده چیزی جز وحی که از معلم خود آموخته، نیست، آنگاه در آیات ۱۰ ۱۱ می‌فرماید:پس به بنده‌اش آنچه را باید وحی کند، وحی فرمود. دل ( محمّد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)) آنچه را دید دروغ نگفت و در آیات ۱۳ ۱۴ می‌فرماید:و قطعاً بار دیگری هم او را دیده است، نزدیک سدرة‌المنتهی. ۴ - تفسر افق مبین۴.۱ - تفسیر دومهمچنین در سوره تکویر پس از چند سوگند می‌فرماید: قرآن سخن فرشته بزرگواری است نیرومند (که) پیش خداوندِ عرش دارای منزلت است و در آیه ۲۴ همین سوره سخن از ارتباط رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) با عالم غیب است، بنابراین، محتوای آیات قبل و بعدِ دو آیه مورد بحث و مسائلی همچون: وحی، معلم وحی ( خداوند سبحان یا جبرئیل )، قلب رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و رؤیت قلبی او، سدرة‌المنتهی، عرش الهی مفاهیمی است که تنها با معنویات و مجردّات مناسب بوده و از آن دیدگاه قابل بررسی است، بر این اساس، افق اعلی و مبین باید طبق قاعده و همسو با سیاق آیات، دارای مفهومی همسنخ مفاهیم یاد شده باشد، چنان که تفسیر « افق مبین » از زبان امام صادق (علیه‌السلام) به صحرایی در آستان عرش الهی ، مؤیّد این مطلب است. ۴.۲ - تفسیر سومابنعباس در نقلی افق مبین را به « سدرة‌المنتهی » و در نقل دیگر به « آسمان هفتم » معنا کرده است. ۴.۳ - تفسیر چهارمدر تفسیری دیگر افق اعلی به «نهایت مقام روح » و افق مبین به «نهایت مقام قلب» تعبیر شده است. [۱۷]
تفسیرابن عربی، ج۲، ص۵۵۳.
[۱۸]
تفسیرابن عربی، ج۲، ص۷۷۳.
۴.۴ - تفسیر پنجمبرخی نیز «افق اعلی و مبین» را به نهایت مرتبه ممکن شناخت، معنا کرده‌اند. [۱۹]
الفرقان، ج۳۰، ص۱۷۴.
۴.۵ - تفسیر ششمبرخی از مفسران افق مبین و اعلی را به معنای جایگاه برآمدن خورشید، ناحیه برتر مشرق، جایی که از آن، روز پدیدار شود و مانند آن‌ها دانسته‌اند و از ابن عباس نقل کرده‌اند که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) جبرئیل (علیه‌السلام) را در « اجیاد » (مکانی در نزدیکی کوه صفا ) و « حرا » دید، در حالی که همه مشرق و مغرب را پوشانیده بود. [۲۰]
روض‌الجنان، ج۲۰، ص۱۶۶
[۲۱]
کشف‌الاسرار، ج۱۰، ص۳۹۸.
این مکان‌ها می‌تواند مظاهری مادی برای حقیقت مجرد افق مبین باشد یا پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در این مکان‌ها حضور داشته که جبرئیل (علیه‌السلام) برای وی متمثل شده است.۵ - فهرست منابع(۱) الفرقان فی تفسیر القرآن. (۲) کتاب الخصال. (۳) کشف الاسرار و عدة الابرار. (۴) لغت نامه. (۵) مجمع البیان فی تفسیر القرآن. (۶) معجم مقاییس اللغه. (۷) مفردات الفاظ القرآن. (۸) المیزان فی تفسیر القرآن. (۹) تفسیر القرآن الکریم، ابن عربی. (۱۰) التفسیر الکبیر. (۱۱) الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور. (۱۲) روض الجنان و روح الجنان. ۶ - پانویس
۷ - منبعدائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «افق اعلی». |